Zapraszam do zapoznania się z historią Mostu Tczewskiego, Międzynarodowego Zabytku Inżynierii Budowlanej i przyszłego Pomnika Historii. W momencie oddania do użytku, w roku 1857, był to najdłuższy most Europy i pierwszy żelazny most na Wiśle. Cud ówczesnej techniki i wzór dla budowniczych mostów XIX wieku. 1 września 1939 roku zaatakowany przez hitlerowców jako jedno z pierwszych miejsc w Polsce (11 min. przed Westerplatte), został częściowo wysadzony przez broniące go Wojsko Polskie. Do naszych czasów dotrwały jedynie trzy przęsła i cztery wieżyczki oryginalnej konstrukcji, które w 2000 roku zostały wpisane na listę zabytków. Pozostałą część budowli stanowią różne rozwiązania techniczne, co sprawia że jest ona namacalnym dowodem ewolucji budownictwa mostowego. Obecnie most, który przetrwał ponad 150 lat, jest w fatalnym stanie i wymaga natychmiastowego, kapitalnego remontu.
Kolej Wschodnia
Królestwo Prus szybko dostrzegło gospodarcze i militarne znaczenie kolei. Po wybudowaniu pierwszej linii kolejowej łączącej Berlin z Poczdamem, zostały wytyczone kolejne szlaki mające połączyć różne obszary szybko powiększającego się państwa. Ze względów politycznych zdecydowano się poprowadzić kolej na wschód, przez ziemie zabrane Polsce w 1772 roku. Mowa o Kolei Wschodniej (Ostbahn), mającej połączyć Berlin z Prusami Wschodnimi, o której powstanie wnioskowali przedstawicieli prowincji pruskich oraz sztab generalny. Wobec braku inwestora prywatnego zdolnego sfinansować to ogromne przedsięwzięcie, budowa linii kolejowej została pokryta całkowicie z funduszy państwowych. Studia terenowe nad jej przebiegiem rozpoczęły się wiosną 1843 roku. Rozważano kilka wariantów trasy m.in. z Frankfurtu nad Odrą przez Poznań, Bydgoszcz i Grudziądz, gdzie miała przekroczyć Wisłę. Eksperci proponowali także budowę mostu pod Ostromeckiem lub Toruniem, jednak z uwagi na bliskość granicy z imperium rosyjskim lokalizacje te odrzucono. Ostateczna decyzja co do miejsca budowy mostu zapadła 14 stycznia 1845 r., na posiedzeniu przedstawicieli prowincji. Zatwierdzono przebieg Kolei Wschodniej i jej odgałęzienia do Gdańska oraz zdecydowano, że most zostanie zbudowany pod Tczewem. O lokalizacji mostu zdecydowały przede wszystkim bliskość Gdańska z jego portem morskim oraz tradycje przepraw na Wiśle w Tczewie. Na podstawie dekretu królewskiego z 6 lipca 1845 r. powołano specjalną komisję z siedzibą w Tczewie, której zadaniem była budowa mostów na Wiśle i Nogacie oraz regulacja Wisły. Prace przy regulacji rzeki miały bardzo szeroki zakres. Aby ułatwić spływ kry lodowej i zmniejszyć długość mostu koryto rzeki zostało zwężone, usypano nowe wały przeciwpowodziowe oraz zbudowano nowe rozgałęzienie Wisły i Nogatu.
Budowniczowie
Zadanie wzniesienia mostów kolejowych przez Wisłę i Nogat pod Malborkiem powierzono Carlowi Lentze (ur. 1801 Soest, zm. 1883 Berlin), który był odpowiedzialny za koncepcje i całkowity projekt budowlany. Był to doświadczony inżynier, w 1845 roku otrzymał Tytuł Rządowego Wykonawcy i Członka Królewskiej Komisji Rządowej do Spraw Budowy Mostów na Wiśle i Nogacie, a od 1850 roku był przewodniczącym tej komisji. W 1852 roku został mianowany Starszym Radcą Tajnym do Spraw Budownictwa, od 1858 roku był doradcą w Ministerstwie Rzemiosła, Handlu i Współpracy z Zagranicą. Pomagał mu Rudolf Eduard Schinz (ur. 1812 Zurich, zm. 1855 Tczew), absolwent Paryskich Ecole Polytechnique i Ecole des Ponts et Chaussees, odpowiedzialny za wszystkie obliczenia i szczegóły konstrukcyjne, który doświadczenie zbierał jako inżynier przy budowie trasy kolejowej Kolonia – Minden. Projektantem portali i wież był Friedrich August Stüler (ur. 1800 Mühlhausen, zm. 1865 Berlin) Nadworny Inspektor i Radca do Spraw Budownictwa i Przewodniczący Komisji Budowy Zamków, od 1849 Dyrektor Akademii Budowlanej, który rok później został Członkiem Techniczno – Budowlanej Rady.
Inspiracje
Początkowo Lentze planował budowę stalowego mostu wiszącego, być może bazował na planach zaprojektowanego przez siebie w 1849 roku mostu na Renie w Kolonii. Na przełomie 1844 i 1845 odbył pierwszą podróż studyjną do Francji, Wielkiej Brytanii oraz Irlandii. W Walii oglądał drogowe mosty wiszące nad cieśniną Menai i nad rzeką Conway, zbudowane w latach 1819 – 1826 przez Thomasa Telforda. W Irlandii przebywał na budowie mostu kolejowego nad kanałem Królewskim (Royal Canal Bridge). Nowatorstwo konstrukcji tego mostu polegało na zastosowaniu gęsto skratowanych dźwigarów, w czym nawiązywało do drewnianych mostów amerykańskich konstrukcji Towna. W 1847 r. Lentze odbył drugą podróż do Wielkiej Brytanii, by zapoznać się z konstrukcją i sposobem montażu znajdującego się w budowie mostu kolejowego Britannia nad cieśniną Menai. Most ten zaprojektowany przez Roberta Stephensona, składał się z 4 przęseł o całkowitej długość 460,5 m, stanowiących zamknięte rury żelazne o przekroju prostokątnym. W ówczesnych publikacjach określano ten typ mostu mianem mostu rurowego. Doświadczenia zebrane na budowie mostu Britannia wywarły największy wpływ na przyjętą ostatecznie przez Lentzego koncepcję mostu w Tczewie. Zdecydował się na stworzenie sześcioprzęsłowego mostu belkowego z równoległymi, kratowanymi ścianami, który był lżejszy i oszczędniejszy w użyciu materiałów od mostu rurowego oraz miał mniejszą powierzchnię narażoną na działanie wiatru.
Budowa
Przygotowania do budowy mostów w Tczewie i w Malborku rozpoczęły się w 1845 roku, na jej potrzeby wykupiono cegielnię w Knybawie, stworzono młyn cementowy oraz Królewską Fabrykę Maszyn, w której montowano poszczególne elementy konstrukcji. W czerwcu 1847 w wyniku trudnej sytuacji politycznej i gospodarczej prace budowlane na całej Kolei Wschodniej zostały wstrzymane, ruszyły ponownie dopiero w 1850 roku. 27 lipca 1851 roku król pruski Fryderyk Wilhelm IV oficjalnie wmurował kamień węgielny pod budowę mostu. W latach 1850-1852 wykonywane były prace fundamentowe, które polegały na wbijaniu ścianek szczelnych przez kafar parowy, pod których osłoną murowano z granitu, bazaltu oraz piaskowca filary mostu. W 1853 roku ukończono ich budowę, a rok później zmontowano dwa pierwsze przęsła (numer 3 i 4). Lenze nie czekając na próbne obciążenie konstrukcji zadecydował o zdemontowaniu drewnianych podpór pod nimi. Okazało się, że deformacje konstrukcji są zgodne z obliczaniami Schinza, który zmarł kilka dni przed testem. W roku 1856 zamontowano przęsła nad rzeką (numer 1 i 2), a w 1857 ostatnie od strony prawego brzegu (nr 5 i 6). Po zamontowaniu wszystkich przęseł zbudowano dwa portale wjazdowe i pięć par wież na filarach. 12 października 1857 roku Most Tczewski został oddany do użytku, co pozwoliło na uruchomienie bezpośredniej komunikacji kolejowej pomiędzy Berlinem i Królewcem. Z uwagi na epidemię cholery oraz chorobę króla nie odbyły się tego dnia żadne wielkie uroczystości, nie mniej było to wielkie wydarzenie, ponieważ w momencie otwarcia most w Tczewie był najdłuższym mostem w Europie. Jego długość całkowita wynosiła 837,3m (po odliczeniu przyczółków 785,28m), a budowa pochłonęła 11,5 miliona ówczesnych marek.
