dr Renata Pater
Uniwersytet Jagielloński w Krakowie
Rok 2018 został ogłoszony rokiem Europejskiego Dziedzictwa Kulturowego. Konferencja wpisuje się również w obchody jubileuszu 100 rocznicy odzyskania przez Polskę niepodległości. W tym kontekście rozważania nad edukacją kulturową, rozumianą jako rozwój intelektualny i emocjonalny w rozumieniu edukacji kompetencyjnej w muzeum, nabierają szczególnego wymiaru. W prezentowanym wystąpieniu szczególną uwagę zwróciłam na znaczenie synergii w kształtowaniu partnerstwa edukacyjnego pomiędzy muzeum a instytucjami edukacji formalnej (przedszkolami, szkołami podstawowymi, liceami, szkołami zawodowymi i branżowymi, oraz uczelniami wyższymi i uniwersytetami). Współpraca aktywna muzeum ze środowiskiem lokalnym jest współcześnie istotnym źródłem wszechstronnego oddziaływania instytucji kultury i ogólnie rozumianej edukacji kulturowej.
Upowszechniania sztuki inżynieryjnej w muzeum i przez muzeum jest dzisiaj zadaniem i wyzwaniem nie tylko potrzebnym ale nawet bardzo pilnym. Przemiany społeczno – kulturowe, błyskawiczny rozwój nowych technologii zmieniające się warunki życia i sposoby komunikacji wprowadzają nowe formy edukacji. Muzea proponują dzisiaj szczególnie atrakcyjne formy obcowania i spotkania nie tylko z obiektami historycznymi, artefaktami ale przede wszystkim pozwalają doświadczyć i niejako „dotknąć” przeszłości, pozwalają zrozumieć rozwój dziejów, cywilizacji poprzez autentycznych świadków minionych czasów. Szczególnie istotna w edukacji dzieci i młodzieży jest dzisiaj przestrzeń edukacyjna, w której nie tylko wirtualnie, ale również realnie poprzez różne zmysły mogą poznawać świat, kulturę, sztukę, technikę, siebie samych i drugiego człowieka.
Muzea współczesne poprzez aranżację wystaw, wprowadzanie interaktywnych programów, gier, zabaw edukacyjnych w przestrzeń wystawy (jak również działań im towarzyszących) umożliwiają nie tylko percepcję intelektualną, ale wspierają przede wszystkim emocjonalny odbiór, przeżywanie i doświadczanie eksponatów – obiektów a tym samym zjawisk fizycznych. Pozwalają na samodzielne poszukiwanie odpowiedzi, stawianie pytań, prowadzenie własnych obserwacji, doświadczeń, rozmów, otwierają na nowe sposoby formułowania myśli, konstruowania wiedzy. Dlatego ważne jest współcześnie intensywne rozwijanie współpracy pomiędzy muzeum a szkołą, aby móc efektywnie kształcić i wychowywać, kreować sytuacje twórcze, które będą inspiracją do rozwijania edukacji kreatywnej i otwartej, dostosowanej do potrzeb jednostki i wyzwań cywilizacyjno – kulturowych.
Wchodzące właśnie zmiany systemowe w polskiej edukacji – nowa podstawa programowa dla szkół ponadpodstawowych powinny w ich praktycznej realizacji ten aspekt szczególnie uwzględniać. Edukacja muzealna na rzecz dziedzictwa kulturowego techniki w szkołach branżowych i ponadpodstawowych ma szczególne znaczenie. Jej dobrem są konstruowane we współpracy „projekty edukacyjne”, które proponują określoną przestrzeń, czas i zróżnicowane metody rozwiązywania problemów, poznawania i stosowania nowych rozwiązań, uczenia się nowych umiejętności, od siebie nawzajem przez współpracę (konektywizm). We współczesnej edukacji kompetencyjnej, umożliwiającej nabywanie wiedzy i umiejętności pozwalających nie tylko rozumieć otaczającą rzeczywistość ale na nią adekwatnie reagować. W tym kontekście ważna jest współpraca pomiędzy instytucjami nauki i edukacji, kultury, ale również synergia działań władz lokalnych, które umożliwią nie tylko upowszechnianie dóbr kultury ale przede wszystkim stworzą właściwie warunki do animowania kultury, jej ożywiania i twórczego rozwoju poprzez zaangażowanie i partycypację całej społeczności a szczególnie dzieci i młodzieży uczącej się. Generując nie tylko rozwiązania organizacyjne ale również włączając w nie stosowne środki (dotacje).
Współczesne muzea w Polsce w ostatnich latach bardzo dynamicznie się przeobrażają stając się miejscami i przestrzeniami spotkań, nawiązywania nowych relacji, wymiany poglądów, kształtowania oglądu świata ( w rozumieniu Weltanschaung), poprzez prezentowanie różnych jego obrazów (w rozumeniu Weltbild).
Dlatego jak zauważa Profesor Michał Kleiber: „Wspomaganie rozwoju ludzkiej kreatywności, przekładającej się na postęp cywilizacyjny, innowacyjność firm i konkurencyjność całej gospodarki jest dzisiaj uznawane przez ekspertów za kluczowy element mądrej prorozwojowej polityki państwa.” Budowa szerokich umiejętności radzenia sobie w nowych, niespodziewanych sytuacjach wydaje się być dzisiaj najważniejsza. Wymaga zachowań kreatywnych. Wymaga dobrej, adekwatnej edukacji.[1]
Współczesne muzeum definiowane jako „instytucja trwała, o charakterze niedochodowym, służącą społeczeństwu, i jego rozwojowi, dostępną publicznie, która prowadzi badania nad świadectwem ludzkiej działalności i otoczenia człowieka, gromadzi zbiory, konserwuje je i zabezpiecza, udostępnia je i wystawia, prowadzi działalność edukacyjną i służy rozrywce” ((def. Georges Henri Rivière)[2] w szczególny sposób może przyczyniać się do kształcenia nie tylko nowych pokoleń ale przede wszystkim wspierać każdego człowieka w uczeniu się przez całe życie ( w koncepcji Livelong Learning).
W kontekście prowadzonych rozważań na VI Spotkaniu Forum Dziedzictwa Sztuki Inżynieryjnej nt.” Edukacja w zakresie dziedzictwa technicznego – problemy i wyzwania” ważne jest aby postawić pytania: Czym jest dziedzictwo kulturowe dzisiaj ? Czym jest technika? A czym nowa technologia? Dlaczego dziedzictwo kulturowe techniki jest ważne? Jak wygląda edukacja na rzecz dziedzictwa kulturowego techniki dzisiaj? Jakie miejsce zajmuje sztuka inżynieryjna w muzeach i edukacji muzealnej w Polsce, w Europie, na świecie? Jakie są możliwe synergie między edukacją formalną i nieformalną na rzecz ochrony dziedzictwa kulturowego techniki dzisiaj? Jaka jest przyszłość dziedzictwa kulturowego techniki? Nie odpowiemy na wszystkie pytania natychmiast, ale też nie o to chodzi, ważne aby wyznaczały one kierunek pracy twórczej muzealników, edukatorów, nauczycieli, przygotowujących programy i oferty edukacji muzealnej i wystaw.
Mówiąc o współczesnej edukacji w muzeach techniki i sztuki inżynieryjnej należy spojrzeć na aktualne diagnozy i wyłaniające się z nich potrzeby kształcenia. Obok kompetencji technicznych Informatycznych, matematycznych coraz istotniejszą rolę odgrywają tzw. kompetencje miękkie, do których zalicza się umiejętność współpracy i współdziałania, ekspresji artystycznej, radzenia sobie ze stresem, nabywania umiejętności dobrej komunikacji interpersonalnej, eksplikowania swoich potrzeb, emocji, prowadzenia dialogu i rozmowy, analizy i syntezy, krytycznego myślenia.
Działania edukacyjne prowadzone w muzeum i przez muzeum powinny mieć na względzie aktualne potrzeby i wyzwania jaki niesie współczesny świat, a które ma (podejmuje) dzisiejszy człowiek.
Wybitna polska pedagog Maria Łopatkowa na nowe Stuleci Dziecka (XXI wiek) apelowała o ”Miłość i Myślenie”. Myślę, że jednego i drugiego potrzebujemy w edukacji szczególnie i nie tylko dzieci i młodzieży, ale również w edukacji dorosłych, którzy są znaczącym odbiorcą ofert muzealnych w „czasie wolnym”. Aktualnym zadaniem dla edukacji muzealnej w XXI wieku powinno być lepsze wykorzystanie i podjęcie szerszej współpracy lokalnej i regionalnej w rozumieniu partnerstwa edukacyjnego. Przykłady takich rozwiązań znajdziemy na przykład w Szwajcarii, gdzie w praktyce stosowane są rozwiązania na rzecz edukacji regionalnej i ochrony dziedzictwa kulturowego. Edukacja, która obejmuje swym zasięgiem przestrzeń muzeum – szkoły- uczelni – gminy – regionu poprzez działania rodzin, grup zorganizowanych czy pojedynczych osób w uczestnictwie w kulturze przez turystykę. Współpraca różnych podmiotów w zakresie funkcjonowania społeczności lokalnej poprzez (współfinansowanie edukacji, projektów edukacyjnych) jest propozycją, której nie można bagatelizować. W tym rozumieniu propozycja partnerstwa edukacyjnego jest skierowana do wszystkich zaangażowanych w rozwój społeczności lokalnej i środowiska życia.
Projekty edukacyjne oraz projekty badawczo – edukacyjne wydają się być adekwatną dla współczesnych wyzwań propozycją w dynamicznym rozwoju partnerstwa edukacyjnego, którego celem będzie rozwój kompetencji miękkich poprzez kształcenie ogólne oraz specjalistyczne techniczne. Edukacji ukierunkowanej na rozwój umiejętności, wiedzy i postaw (uczenie się do wyboru wartości, uczenie się konsekwencji wyborów). Uczenie się współpracy, planowania, szacowania kosztów, podziału obowiązków, dotrzymywania terminów, cieszenia się wspólnym sukcesem, dzielenia się troskami, problemami w celu wspólnego ich rozwiązywania. Kompetencje jednostki są siłą (mocą sprawczą) kompetencji i pracy zespołu. Edukacja przez działanie i doświadczanie, przeżywanie (uczenie się obserwacji i pogłębionego myślenia krytycznego, umiejętności dokonywania analizy i syntezy, uczenie się „relaksacji”, wyciszenia, zatrzymania się w biegu wydarzeń aby dać sobie czas na przemyślenie, refleksję i zrozumienie) jest dzisiaj wyzwaniem, które należy podjąć.
Wprowadzając nową podstawę programową w szkołach branżowych należy wykorzystać instytucje kultury jaką jest muzeum jako przestrzeń współpracy, doświadczania rzeczywistości, historii i techniki w atrakcyjny dla uczniów sposób, angażujący zmysły, intelekt i emocje, które są gwarantem dobrej pamięci i wspomnieniem muzeum niosącego radość i satysfakcję.
Dobre wykorzystanie aktualnych możliwości, determinacja w budowaniu partnerstwa edukacyjnego muzeum – szkoły –środowiska lokalnego już dzisiaj oddziałuje na przyszłość.
Zaproponowane stanowisko może się wydać banalną oczywistością, jednak często jest ona bagatelizowana, a w miejsce partnerstwa edukacyjnego dla budowania dobra wspólnego jakim jest edukacja dzieci i młodzieży – wkracza nonszalancka konkurencja, wzajemne rugowanie się w wyścigu ku coraz mniej pewnej przyszłości.
Przypisy
[1] Zob. Michał Kleiber, Najważniejsze wyzwanie cywilizacyjne: wyzwalanie ludzkiej kreatywności, w: „Nowe media” (https:// wszystkoconajważniejsze.pl/michal-kleiber-kreatywnosc).
[2] Za: Dorota Folga Januszewska, Muzeum: fenomeny i problemy, Kraków 2015.
